Miasta (niezależnie od swojej wielkości) mierzą się z różnymi wyzwaniami związanymi z globalizacją, mobilnością, zmianami społecznymi
i środowiskowymi. Radzenie sobie z nimi wymaga kreatywnych rozwiązań, współpracy międzysektorowej oraz zaangażowania mieszkańców
w procesy decyzyjne. Co więcej, dzięki aktywnej postawie przedstawicieli wszystkich grup interesariuszy miejskich, miasta mają szansę na rozwój
w oparciu o różnorodny potencjał obywatelski.
Wszystkie te czynniki sprawiają, że rośnie zapotrzebowanie na kompleksowe narzędzie wspomagające zarządzanie miastem.
Tym narzędziem jest laboratorium miejskie (urban lab).
Czym jest urban lab i kto z niego korzysta?
W Instytucie Rozwoju Miast i Regionów (IRMiR) stworzyliśmy koncepcję urban labu jako odpowiedź na brak w polskich miastach instrumentu wspierającego współpracę pomiędzy różnymi grupami interesariuszy miejskich, w tym przede wszystkim na linii urząd miasta – mieszkańcy.
W przypadku naszej koncepcji inicjatorem działań i instytucją zarządzającą laboratorium staje się „miasto” reprezentowane przez urząd miasta/gminy. Nie oznacza to jednak, że instrument urban labu jest zarezerwowany wyłącznie dla władz miasta. W różnych krajach na świecie można znaleźć przykłady laboratoriów tworzonych, m. in. przez uniwersytety, prywatne korporacje, partnerstwa czy społeczności.
Urban lab to instrument do budowania współpracy i dialogu władz miejskich
z mieszkańcami, organizacjami pozarządowymi, przedsiębiorcami
oraz podmiotami naukowymi.
Do jego głównych celów należy zaliczyć kreowanie harmonijnej współpracy na rzecz rozwoju miasta oraz poprawę jakości życia mieszkańców. Innymi słowy, w urban labie, czyli fizycznej, ale i kreatywnej przestrzeni spotykają się interesy różnych grup użytkowników miejskich:
- mieszkańców (aktywnych obywateli, właścicieli nieruchomości, wspólnoty mieszkaniowe);
- organizacji pozarządowych;
- sektora publicznego (miejskie instytucje publiczne);
- sektora prywatnego (od startupów, przez lokalnemikroprzedsiębiorstwa, po globalne koncerny);
- podmiotów naukowych (uczelni, jednostek naukowo-badawczych, ekspertów).
Ryc. 1 Pentahelisa jako model współpracy różnych grup użytkowników miejskich podejmowany w polskich urban labach.
Każda z grup oferuje swój unikalny potencjał, który we współpracy z innymi, ma szansę być wykorzystany do wzrostu dynamiki wspólnych działań i rozwijania kreatywności miasta.
Warto pamiętać o tym, że rola i wkład każdego z interesariuszy może różnić się w zależności od miasta, np. nie w każdym mieście role w urban labie będą rozłożone proporcjonalnie – i to też jest ok 😊.
Co może dać włączenie poszczególnych grup interesariuszy miejskich do urban labu?
Jak działa urban lab?
Przy tworzeniu koncepcji urban labu ważne jest określenie celów, obszarów tematycznych, działań, które dany urban lab będzie realizował.
Na zakres działania urban labu może się składać szeroka problematyka, wśród której w ujęciu modelowym* wyszczególniliśmy: otwarte dane miejskie, inkubator innowacji miejskich, innowacje technologiczne, innowacje społeczne oraz zarządzanie przestrzenią miasta (ryc.2).
Ryc. 2 Model* urban labu przystosowany do warunków polskich.
*Przedstawione przez nas ujęcie jest MODELOWE, co oznacza, że obszary tematyczne i zakresy działań w każdym mieście mogą być zupełnie inne, „uszyte na miarę” miasta!
Każde z działań urban labu powinno przejść przez kluczowe etapy realizacji projektów:
- diagnoza potrzeb i problemów w mieście / badanie potrzeb użytkowników (mieszkańców),
- opracowanie rozwiązań,
- testowanie wypracowanych rozwiązań,
- wdrażanie w środowisku rzeczywistym,
- ewaluację i ewentualne skalowanie.
Warto zaznaczyć, że testowanie może mieć charakter pilotażowy, w ograniczonej skali (np. do jednej dzielnicy miasta, na jednym skrzyżowaniu lub w wybranym parku), aby móc się przekonać o skuteczności danego rozwiązania lub jego wadach.
W urban labie mogą być realizowane wszystkie etapy lub tylko wybrane dla podejmowanych różnych typów działalności. Część z nich może mieć miejsce już poza laboratorium, tak dzieje się np. w przypadku pomysłów, które po udanych testach trafiają do komercyjnego wdrożenia przez podmiot zainteresowany danym rozwiązaniem.
Działania podejmowane w ramach urban labu każdorazowo powinny być zakończone oceną ich przydatności dla konkretnego miasta w postaci ewaluacji i możliwości ich zastosowania na większą skalę.
Urban lab zgodnie z założeniami ma być także miejscem inspirujących spotkań, przestrzenią wymiany nowoczesnej myśli miejskiej, gdzie organizowane będą liczne wydarzenia tematyczne dla mieszkańców i przy ich udziale oraz zapraszanych gości – ekspertów w swojej dziedzinie,
z kraju i zagranicy, którzy swoją wiedzą przyczynią się do łamania utartych stereotypów o zasadach funkcjonowania miast.
Założyliśmy więc, że przyczynkiem do dyskusji ogólnomiejskiej może się stać w tym przypadku rozmowa przy filiżance kawy,
dlatego w przedstawionym modelu ważną rolę pełni tzw. urban cafe.
Urban Cafe jako fundamentalne działanie urban labu
Urban Cafe to działanie stałe dla każdego urban labu – funkcjonuje cały czas, gdy działa urban lab. Służy budowaniu i jednoczeniu wspólnoty osób, którym zależy na tworzeniu dobrej i odpowiedzialnej przyszłości miast. Panuje w nim luźna atmosfera sprzyjająca Kreatywnemu tworzeniu.
Jednym z elementów Urban Cafe jest fizyczna przestrzeń otwarta dla każdego, dostosowana dla osób z niepełnosprawnościami, w której można napić się dobrej kawy i porozmawiać o mieście, jego potencjałach i problemach, podzielić się pomysłami oraz zaproponować rozwiązania.
To także przestrzeń kreatywna, wpływająca na aktywizację społeczności lokalnej. Organizuje się w niej inspirujące dla mieszkańców wydarzenia, takie jak seminaria, wykłady, debaty, szkolenia, konferencje, warsztaty, pokazy filmów. Jest to miejsce spotkań mniej oficjalnych,
np. członków organizacji społecznych/pozarządowych czy innych grup interesariuszy miejskich.
Urban Cafe nie jest kawiarnią. Urban Cafe jest nową formą partycypacji publicznej i jego formuła powinna być dostosowana do indywidualnego charakteru funkcjonowania urban labu w danym mieście.
Podsumowując:
W efekcie opracowanych założeń koncepcyjnych i dostosowaniu modelu urban labu do polskich warunków, w Instytucie Rozwoju Miast
i Regionów w latach 2019-2021 zrealizowano projekt pn. Urban Lab jako pilotażowe narzędzie poprawy jakości życia mieszkańców miast zgodne z ideą smart city, który był finansowany przez Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej ze środków Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna na lata 2014-2020. Projekt obejmował stworzenie urban labów w Gdyni i w Rzeszowie, o czym możecie przeczytać w naszej publikacji Jak zrobiliśmy Urban Lab. Wnioski i rekomendacje z pilotażowego wdrożenia w Gdyni i w Rzeszowie (https://urbanlab.net/publikacja/jak-zrobilismy-urban-lab/). Obecnie, wraz z MFiPR rozpoczęliśmy projekt Urban Lab – Miasto dla Młodych finansowany ze środków Pomoc Techniczna dla Funduszy Europejskich na lata 2021-2027 (https://urbanlab.net/urban-lab-miasto-dla-mlodych/o-projekcie/).