Nowe laboratoria miejskie w polskich miastach

Laboratoria miejskie są od kilku, a w niektórych krajach zachodniej Europy i Ameryki Północnej nawet kilkunastu lat, skutecznym sposobem na angażowanie mieszkańców w życie ich miast i nierzadko współdecydowanie o kierunkach ich rozwoju. Pozwalają nie tylko poznać potrzeby mieszkańców, zidentyfikować wyzwania przed jakimi stoi miasto, dzielnica czy konkretne miejsce (ulica, skwer, nieużytek), ale także zaprojektować przy udziale ekspertów przyjazne ulice, zadbać o zieleń miejską, stworzyć przestrzenie do rekreacji czy zabawy dla seniorów i młodszych mieszkańców lub usprawnić komunikację publiczną. 

Opracowanie w Instytucie Rozwoju Miast i Regionów (IRMiR) we współpracy z Ministerstwem Funduszy i Polityki Regionalnej w 2018 r. autorskiej koncepcji urban labu, jego definicji oraz modelu dostosowanych do warunków miast Europy Środkowo-Wschodniej było odpowiedzią na brak wykorzystania w polskich miastach tego typu instrumentu. Urban lab został zdefiniowany dwojako: z jednej strony jest to przestrzeń umożliwiająca dialog i współpracę mieszkańców, a z drugiej – zorganizowany podmiot, prowadzony przez władze, organizacje pozarządowe czy też uczelnie. W koncepcji wypracowanej przez IRMiR rolę lidera powierzono przedstawicielom sektora publicznego, jakim są urzędy miast. 

Kolejnym krokiem w tym miejskim eksperymencie miało być przetestowanie urban labu w dwóch polskich miastach – w Gdyni i w Rzeszowie – oraz sprawdzenie w warunkach rzeczywistych, jak funkcjonowanie takich laboratoriów może się przyczyniać do współzarządzania miastami przez różne grupy interesariuszy w celu poprawy jakości życia mieszkańców. 

Założenia realizacji pilotażowego projektu w obu miastach oparto na zaproponowanym w koncepcji IRMiR modelu urban labu, w którym określono główne elementy składowe, tj.: interesariuszy laboratorium miejskiego, zakresy i sposoby jego działania wraz z ewaluacją oraz wypracowywane dobre praktyki miejskie będące efektem jego funkcjonowania. 

Pozytywne efekty ze zrealizowanego w latach 2019-2021 pilotażowego projektu pn. Urban lab jako pilotażowe narzędzie poprawy jakości życia mieszkańców miast zgodne z ideą smart city oraz dobre praktyki wypracowane w Rzeszowie i w Gdyni trafiły na podatny grunt i dziś możemy znaleźć w Polsce więcej przykładów funkcjonowania miejskich laboratoriów, które często przyjmują różne, oryginalne nazwy, ale opierają się na jedenej fundamentalnej zasadzie – angażowaniu mieszkańców do często innowacyjnych działań i projektów w mieście w celu poprawy jakości ich życia. Co szczególnie cieszy, działają one nie tylko w dużych, ale i w mniejszych ośrodkach. 

Przyjrzyjmy się im: 

• Urban Lab Rzeszów – założony w 2019 r. skupia się z działaniach w obrębie 4 filarów: współpracy z partnerami w celu wypracowywania rozwiązań dla zdiagnozowanych problemów miejskich; udostępnianiu danych miejskich; prowadzeniu Urban Cafe; działalności Inkubatora Innowacji. W celu efektywnego funkcjonowania rzeszowskiego Urban Labu powołana została przez Prezydenta Miasta Rzeszowa Grupa Strategiczna, składająca się z przedstawicieli samorządu, pracowników instytucji naukowych, ekspertów z organizacji pozarządowych i biznesowych, a także osób decyzyjnych w najważniejszych pionach administracji zaangażowanych w Projekt. Zadania wyznaczone rokrocznie przez Grupę Strategiczną realizowane są w ramach prac Zespołów Tematycznych, Inkubatora Innowacji oraz Urban Cafe, która stanowi przestrzeń do organizacji licznych wydarzeń w postaci debat, szkoleń, konferencji, warsztatów edukacyjnych dla dzieci i młodzieży, jak również konsultacji społecznych – https://urbanlab.erzeszow.pl/  
• Urban Lab Gdynia – od 2019 r. tworzy przestrzeń dialogu pomiędzy mieszkańcami miasta, organizacjami pozarządowymi i instytucjami miejskimi, w tym środowiskiem naukowym i biznesowym. Każdy z międzysektorowych i interdyscyplinarnych komponentów UrbanLabu polega na diagnozowaniu wyzwań i potrzeb oraz poszukiwaniu innowacyjnych rozwiązań, które pogłębią lepsze rozumienie problemów i zblizają do adaptacji, łagodzenia lub przeciwdziałania trwającym i nadchodzącym kryzysom – https://urbanlab.gdynia.pl/  
• Kato Science Corner x Metrolab GZM – metropolitarny urban lab działa od 2023 r. w przestrzeni Kato Science Corner. To miejsce, w którym mieszkańcy mogą współtworzyć przestrzeń, miasto i metropolię, w której mieszkają. To także przestrzeń dla różnego rodzaju wydarzeń, spotkań, dyskusji i warsztatów z okazji przyznania Katowicom tytułu Europejskiego Miasta Nauki – https://metropoliagzm.pl/metrolabgzm/   
• Szarlota Lab – to miejsce integrujące wszystkie rydułtowskie środowiska. Cytując zwyciężczynię konkursu na nazwę centrum obywatelskiego: „Szarlota LAB jest wulkanem społecznych inicjatyw i pomysłów. Jak lawa zalewa mieszkańców troską o rozwój i innowacyjność miasta. Jak wulkan, staje się atrakcją dla wszystkich”. Funkcjonowanie SL koordynuje Centrum Rozwoju Inicjatyw Społecznych CRIS – https://www.facebook.com/centrumobywatelskierydultowy  
• Urban Lab Mysłowice – powstałe z początkiem 2024 r. umożliwia nawiązywanie kontaktów, wymianę doświadczeń i wiedzy pomiędzy uczestnikami warsztatów, zajęć i projektów; tworzy platformę dla przestrzeni usług dedykowanych społeczności metropolitalnej – https://www.facebook.com/profile.php?id=61555494525537
• UrsynLab – Przedsiębiorczy Ursynów – to przestrzeń dla osób przedsiębiorczych i kreatywnych z Ursynowa i Warszawy. Głównym celem funkcjonowania labu jest sieciowanie lokalnych przedsiębiorców  – https://www.facebook.com/przedsiebiorczy.ursynow  
• SmartCity Lab – Chełmskie Centrum Aktywności Gospodarczej – jest pierwszym w Polsce laboratorium technologicznym w formule: samorząd (lub ogólnie sektor publiczny) – nauka – biznes. Składa się z centrum (laboratorium) będącym środowiskiem testowym oraz środowiska produkcyjnego – czyli współpracującej instytucji (np. sieć ulic w zarządzie współpracującego samorządu) – https://smartcitylab.pl/ 

Inicjatywy uniwersyteckie: 

• Campus Living Lab – projekt flagowy realizowany od 2023 r. w przestrzeni Kampusu Uniwersytetu Jagiellońskiego. Celem projektu jest realizowanie inicjatyw o charakterze badań użytecznych, partycypacyjna forma współpracy między światem nauki i praktyki. Metody badawcze skierowane są na użytkownika i obejmują m.in. badania w działaniu i różne rodzaje podejść projektowych – https://calila.id.uj.edu.pl/  
• Urban Lab Toruń – umożliwia zaangażowanie społeczności akademickiej we współpracę z otoczeniem społecznym uniwersytetu; przynależy do konsorcjum współpracując z Uniwersytetem w Rijece i Uniwersytetem w Maastricht – https://umk.citizenlab.co/pl-PL/  

Inicjatywy uczelniano-NGO-sowe:

• Śląski Urban Lab – istotą działania gliwickiego labu jest współpraca między mieszkańcami, przedstawicielami uczelni, biznesu i władz samorządowych na rzecz rozwoju miasta – https://www.facebook.com/SlaskiUrbanLab/  

W trakcie powstawania: 

• Urban Lab Racibórz – docelowo ma koncentrować się na partycypacji społecznej, aktywizacji mieszkańców, włączeniu ich w decydowanie o mieście, partnerstwie na linii: samorząd – NGO’s – przedsiębiorcy – https://www.raciborz.pl/dla_mieszkancow/Urban_Lab 
• StaLOVE UrbanLAB – postawi stworzenie przestrzeni do wielowymiarowego dialogu społecznego i budowania współpracy między mieszkańcami i interesariuszami Stalowej Woli
• Compact Lab Pleszew – Wielofunkcyjne Centrum Rozwoju – będzie oferować fachowe doradztwo i przestrzeń coworkingową, czyli współdzielone i otwarte miejsce do pracy. Będzie miejscem współpracy fundacji, stowarzyszeń i klubów działających na rzecz Miasta i Gminy Pleszew. Jako laboratorium miejskie, które będzie korzystać z fachowej wiedzy naukowej, ma kształtować jakość życia mieszkańców – https://pleszew.pl/ruszyly-prace-przy-budowie-wielofunkcyjnego-centrum-rozwoju/  

Wszystkie tego typu inicjatywy serdecznie zapraszamy do prowadzonej przez IRMiR sieci Urban Lab Network!

W kolejnym artykule postaramy się przybliżyć najciekawsze inicjatywy polskich urban labów  😊